Müziği, salt eğlence kimliğiyle dinlemeye şartlandığımızdan, türkülerin; bir ulusun, özellikle Anadolu’nun tarihi olduğunu düşünmeyiz.

Bütün yaşamımı, acılarımız, seviçlerimiz, haksızlıklara direncimiz var o türkülerde.

Mehmet Bayrak’ın Öyküleriyle Halk Anlatı Türküleri’ni (İnceleme-Antoloji) okursanız, türkülerin önemini, yerini daha iyi anlarsınız. Birçok türkü, bu kitaptan sonra bende daha derin bir anlam kazandı.

Osmanlı altı yüz yıla yakın tarih sahnesinde kaldıktan sonra bir yandan kerim devlet olurken, bir yandan da zaman zaman zalim devlet olabilmiştir. Baskılar, vergiler, savaşlar Anadolu halkını bezdirmiştir. Bu bezginlik sırasında ayaklananlar, dikleşenler, başkaldıranlar, direnenler olmuştur. Osmanlıya göre bu halk hareketlerinin adı ya Celali ya da eşkıyadır. Eşkıya, Arapça bir sözcüktür, şakinin çoğuludur; haydut, yol kesen, dağ hırsızı, kır uğrusu anlamına gelir.

Devlet aygıtının kötüye kullanılması sonucu baskıya başkaldıranlar çıkınca, 'gayri eşkıyaya çıkar adımız' diye yakınırlar. Osmanlı da başkaldıranları resmi tarihinde eşkıya diye nitelemiştir. Oysa halkın bunları ulusal kahraman olarak gördüğü de vardır. Devletin dağda kovaladığına halk bazen arka çıkar.

Resmi görüşün eşkıya diye adlandırdığı, halkın kahraman diye bellediği olaylar çok olmuştur. Halka dayanmayan, halkın benimsemediği bazı hareketler kısa vadede başarı kazansalar bile, uzun vadede örgütlü güçler karşısında har zaman yenilgiye uğrarlar. Bundan ötürü her harekete bir başkaldırı gözüyle bakılmaz.

Tarihimizde dağa çıkmış halk kahramanları çoktur. Bunlar için türküler yakılmış, destanlar düzülmüştür.

Değerli Mehmet Kardeş,

Kürdoloji Belgeleri'ni gün ışığına çıkarmak, derlemek ve yayınlamakla çok önemli ve unutulmaz bir iş yaptın. Bu belgeler yakın tarihimizin bilinmesinde oldukça önemli. Yoğun ve özverili bir çabayla yeni bir sayfa araladığın için seni kutlarım.

Sevgili Mehmet Kardeş,

Çalışmanı büyük bir zevkle, merakla okuyorum. Yığınla gizli belgeyi, araştırmayı yazı ve notu sıkı biçimde sabırla, merak ve ilgiyle inceleyip, gözden geçirmişsin. Bu çalışmanla zifiri karanlıklar perdesi biraz daha aralandı.

Araştırmacı Mehmet Bayrak, Kürdoloji alanında piyasaya çıkan en önemli çalışmalarından birini yayınladı. Çalışma bu önemine uygun olarak, Özgür Gündem gazetesinin Musa Anter adına düzenlediğı yarışmanın araştırma-inceleme dalında da ödül aldı.

Mehmet Bayrak'ın Kürtler ve Ulusal Demokratik Mücadeleleri kitabını Kürt gerçekliğiyle ilgili herkese öneriyoruz. Bu önerimize, eğer yeterli düzeyde Osmanlıca bilmiyorlarsa, okurlara yanlarında bir Osmanlıca sözlük bulundurmaları uyarımızı da ekliyoruz.

Mehmet Bayrak'ın ilk eserlerinden biri Pir Sultan Abdal ile ilgili bir kitap (1986).

Bazı davalar nedeniyle Türkiye'yi terkedip göç ettiği Avrupa'nın kütüphanelerini tarayıp, güzel bir derleme yapıp Almanya'da Alevilik ve Kürtler (İnceleme-Araştırma-Belgeler) kitabını yayınladı (1997). O yıllarda, Alevilik üzerine yüzlerce kitap yayınlandı ve Kürt Aleviliği ile Türk Aleviliği arasındaki fark ve benzerlikler üzerine çok tartışmalar oldu. Bayrak'ın kitabı, bu tartışmalara en değerli kaynakları getirdi. 20. yüzyıl öncesi ve sonrasında yabancı gözlemcilerin gördüklerini ve yazdıklarını ilk olarak Türk ve Kürt okurlarına sundu.

Mehmet Bayrak'ın ilk eserlerinden biri Pir Sultan Abdal ile ilgili bir kitap (1986).

Bazı davalar nedeniyle Türkiye'yi terkedip göç ettiği Avrupa'nın kütüphanelerini tarayıp, güzel bir derleme yapıp Almanya'da Alevilik ve Kürtler (İnceleme-Araştırma-Belgeler) kitabını yayınladı (1997). O yıllarda, Alevilik üzerine yüzlerce kitap yayınlandı ve Kürt Aleviliği ile Türk Aleviliği arasındaki fark ve benzerlikler üzerine çok tartışmalar oldu. Bayrak'ın kitabı, bu tartışmalara en değerli kaynakları getirdi. 20. yüzyıl öncesi ve sonrasında yabancı gözlemcilerin gördüklerini ve yazdıklarını ilk olarak Türk ve Kürt okurlarına sundu.

Dünya literatüründen çok geniş bir yelpazeden yazarların yazılarını, incelemelerini içerdiği için doyurucu ve objektif bir inceleme olan bu eser, bu anlamda kendi alanında bir ilk olma özelliğini taşıyor. Doyurucu, bir çırpıda okunabilecek, sürekli başvurulabilecek bir kaynak kitap olan "Alevilik ve Kürtler", bu konulara ilgi duyanlar ve araştırmacılar için özellikle okunması gereken bir inceleme.

Bayrak'ın bu üç eseri, içeriklerinin yanısıra biçimleri ve güzel baskılarıyla hayranlık uyandırıcı. Birinci Kitap "Garvürlerle Kürtler" (Bi Grawûran Kurd) adını taşıyor. Bu gravürlerin çoğu 16. Yüzyıl'dan bu yana Kürdistan'ı gezen Batilı gezginler eliyle yapılmış veya yanlarındaki, gravür sanatında usta kişilere yaptırılmış. En büyük bölümü ise 19. Yüzyıl'a ait. Kürtlere ilişkin bunca gravürü bir arada görebilmek insana zevk veriyor. Okuyucu bu eser yoluyla, geçmişteki Kürt yaşamı, Kürt giyim-kuşamıyla ilgili olarak çok değerli bilgiler ve izlenimler edinebilir.

"Kürt Müziği Dansları ve Şarkıları", her biri büyük boy ve hacimli üç ciltten oluşuyor; 1. Cilt, Kürt müziği, dans ve şarkılarına ilişkin bir araştıma inceleme niteliğinde. Birçok Kürt ve yabancı uzmanın ve konuya ilgi duyan kültür adamının makaleleri de kitapta yer alıyor. Her üç eser de büyük bir emeğin ürünü. Bunlar Kürt kütüphanesine yeni bir zenginlik katıyorlar. Bu nedenle Mehmet Bayrak'ı kutluyor, bundan böyle de kendisine uzun ömür ve bu verimli çalışmanın devam etmesini diliyorum.

"Geçmişten Günümüze Kürt Kadını", Kürt kadınlarının durumuna ilişkin tarihi bilgi, evliliğe ve Kürt aile yaşamına ve ünlü Kürt kadınlarına ilişkin bilgiler veriyor. Ayrıca bu konuda Kürtçe ve Türkçe'nin yanı sıra, başka dillerde yayınlanmış önemli bilimsel makaleler ve belgeler yer alıyor. Kitap resimler ve gravürlerle zenginleştirilmiş.

Mehmet Bayrak, batılı seyahatnamelerde yayımlanan gravürleri bir araya getirerek Kürtlerin görsel tarihini yazdı.

Bayrak'ın "Gravürlerle Kürtler"i hazırlarken geniş bir literatür çalışması yaptığı anlaşılıyor. Özellikle de kitaba eklenen "Batı Seyahatnameleri Bibliyografyası" titiz bir araştırmanın sonucu.

"Gravürlerle Kürtler" özellikle tarihçiler için önemli bir kaynak oluşturacak nitelikte. Çünkü işin içinde hem kültürü, insanı, yaşayışıyla Doğu; hem de Doğu'ya bakışıyla Batı var. Bitlis tarlalarını, Van pazarını, Midyat'ın kızlarını ve daha bir dolu geçmiş zaman hatırasını görmek isteyenlere duyurulur.

Öncelikle Kürt sorununun tarihsel, toplumsal ve ideolojik kökenlerinin irdelendiği "Kürt Sorunu ve Demokratik Çözüm"de Abdulhamit'le başlayan, Kürtlere ve Kürdistan'a dönük Türk resmi politikasının temelleri sorgulanıyor. Türkçü İttihad-Terakki yönetimince kurumlaştırılmaya çalışılan "Kürt kimliğini yok ederek Kürt sorununu çözme" temelindeki resmi politikanın, Cumhuriyetten sonra nasıl uygulamaya konulduğu ve bunun yarattığı tepkiler, örnekleriyle sergileniyor.

Bir yazarın ülkesine bir de uzak mesafeden bakmasının yanısıra, sürgünde yaratıcılığın detaylarını da bulacaksınız bu kitapta. Kitapta Kürt sorununun çözümü ve çelişkilerini tarihten günümüze ince bir elekten geçiriricesine bulmanız mümkün. Kemalist resmi ideolojinin kabul edilemez, inkâra dayalı ve kanla renklenmiş Kürt politikasının, hangi yöntem ve kimler tarafından nasıl uygulandığının adeta bir fihristini görmek isteyenler okumalılar bu kitabı.

Kürt Sorunu ve Demokratik Çözüm, Türkiyeli Türk ve Kürt okurlar için okunması gereken zengin, ciddi ve düşündüren bir çalışma.

Bir yanda baskı, öte yanda başkaldırının asırlardır beslediği Kürt Sorunu'nda çağdaş yöntem: Demokratik Çözüm.

Mehmet Bayrak yazımı yıllar alan kitabında Kürt sorununu inkâr ve imha politikalarıyla, buna karşı verilen mücadele yöntemlerini irdelerken çözüme de işaret ediyor.

Mehmet Bayrak'ın; "Kürtler ve Ulusal Demokratik Mücadeleleri" adlı "belge" yönü oldukça ağırlıklı ve önemli kitabı, Kürtlerin ulusal ve demokratik hayatları açısından ve "Devlet nezdinde" tutulan önemli bir kaynak. Devletin Kürt politikası, Mehmet Bayrak'ın araştırmasıyla ilk kez tümüyle günışığına çıkmış bulunuyor.

Bayrak'ın özgün yazımları ve açıklama notları, Kürtlerin demokratik hareketleri, siyasal oluşumları ile ilgili ayrıntıları içeriyor. Kürtlerin politik yaşamları ile ilgili birçok önemli bilgiyi Bayrak'ın bu "belgesel-dökümanter" çalışmasından öğrenmek mümkün.

Mehmet Bayrak tarafından hazırlanan "Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları", üç ciltlik bir antoloji olup, Kürt müziği hakkında geniş kapsamlı bilgi içeriyor. Aslında konuyu epey gerilere götürerek, Kürtlerin Osmanlı dönemindeki kültürel yapılanmalarına bile değinilen antoljinin ilk cildinde, tarihi süreç içindeki kültür politikaları doğrultusunda değişen, dönüşen Kürt müziği hakkında yazılar yer alıyor. İlk cilt, Kürt halk müziğinde kullanılan enstrümanlardan, Kürt halk oyunlarının yörelere göre aldıkları biçimlere; tanınmış Kürt müzisyenlerden, Kürt müziğinin müzik piyasasına etkilerine kadar pek çok konuda yazı ve söyleşi örneği içeriyor.

İkinci ve üçüncü ciltler tamamen Kürt şarkıların ve söz notalarını içeriyor. Mehmet Bayrak, bu antoloji ile, şarkıların hemen hepsinin notalarının ilk kez yazılı literatüre geçtiğini belirtiyor. Çalışmanın bu yönüyle bile özellikle araştırmacılar için önemli bir kaynak olduğunu söyleyebiliriz.

Kürt kültürünün üzerine birikmiş tozu silen Mehmet Bayrak, aynı zamanda bütün insanlığa böyle bir hizmeti sunmuş olmuyor mu? Özellikle ve öncelikle Türk kültürünün baslendiği damarı açmıyor mu? Bazen vermemek en çok vermek, susmak en yoğun söylemekmiş.

"Geçişten Günümüze Kürt Kadını" ile üç ciltlik "Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları" adlı yapıtlarını aynı beğeni ile inceledim. Söze eline, diline ve beynine ve de sabrına sağlık diyerek başlamak istiyorum. Bayrak'ın donanımını biliyor ve güveniyorum.

Ciddi bir çalışma saydığım "Kürt Kadını" adlı yapıt ne diyor? Ne dediğini kuşkusuz burada özetlemek zor olsa bile, denecek söz bulunuyor. "Bir toplumdaki bireylerin ve cinslerin ilişkilerini belirleyen temel etkenler, toplumun yaşadığı üretim ilişkileri ile toplumun kültürel yapılanmasıdır." Bu saygı duyulması gereken bilimsel bir saptamadır.

Mehmet Bayrak'ın kaleme aldığı Alevi-Bektaşi Edebiyatında Ermeni Aşıklar (Aşuğlar) kitabı gizli kalmış bir kültüre ışık tutuyor.

Alevilik-Bektaşilik'le özdeşleşen, kaynaklarını eski Anadolu ve Mezopotamya şiir kültüründen alan, çok sayıda Hristiyan Ermeni Aşuğ'un da aynı gelenek çerçevesinde bu öğretilere katıldığı "Aşıklık Geleneği" Mehmet Bayrak'ın kaleme aldığı "Alevi-Bektaşi Edebiyatında Ermeni Aşıklar (Aşuğlar)" başlıklı kitapta yerini alıyor.

Elini kulağına atıp klam söylemeyi Kürde mahsus sanırdım. Araştırmacı-Yazar Mehmet Bayrak, mevzuya vesile oldu da anımsadık. Doğrusu anımsattı. Büyük boy 734 sayfa olan ve konuyla ilgili fotoğraf ve çizimlerle desteklenen kitap, ilk kez derli toplu olarak Ermeni aşuğlarını inceliyor, bir araya getiriyor.

"Alevi-Bektaşi Edebiyatında Ermeni Aşıklar (Aşuğlar)" kitabı bir dönemin popüler kültür taşıyıcıları olarak faaliyet gösteren Ermeni âşuğların unutulmuşluk perdesini aralamaya çalışıyor. Terk-i diyarın o yitik, o bahtsız ozanlarını, şiirlerinin ışığında geleceğe sunuyor.

Mehmet Bayrak'ın "Köy Enstitüleri ve Köy Edebiyatı" başlıklı araştırması, Köy Enstitüleri'nde yetişen edebiyatçılar üzerine ilginç ve özgün bir inceleme.

Mehmet Bayrak, "Ortaçağ’dan Modern Çağ"a altbaşlığı ile yayımlanan "Alevilik" adlı kitabında, Aleviliği tüm ayrıntılarıyla inceliyor ve araştırıyor. Kitapta, Osmanlı toplumundaki Aleviler, Alevi önderlikli halk hareketleri, Aleviliğin kültür kaynakları, Aleviliğin diğer dinlerle benzerlikleri ve Kızılbaş-Alevi politikaları gibi konular işleniyor. Bayrak, aynı zamanda Alevi Kürtlerin müziklerine ve dinsel şarkılarına, edebiyatlarındaki Ermeni „aşug“larına da kitabiında yer verniş. Aleviliğin inanç önderlerinden Ebu’l-Vefa ve Menâkıbnâmesi’ne de yer verilen kitaba Alevi kültürünü ayrıntılarıyla okumak isteyenler için bir özel adlar ve kavramlar sözlüğü de eklemiş.